Degradacja gleb – co to takiego i z czym się wiąże?
Gleba to główny element środowiska naturalnego, która tworzy miejsce wzrastania roślin i siedlisko zwierząt oraz człowieka. Można ją zdefiniować jako czynną warstwę powstałą ze skały macierzystej, która ulega ciągłym zmianom pod wpływem czynników glebotwórczych, wody oraz klimatu. Pozytywne przemiany prowadzą do wzrostu żyzności, negatywne natomiast do degradacji gleb. Poznaj więcej informacji na temat degradacji gleb, a także skutki tego procesu.
Jakie znaczenie i skład ma gleba?
Gleba złożona jest z wody, powietrza, skał i minerałów oraz materii organicznej. Materia organiczna to próchnica, dzięki której może rozwijać się wiele roślin, a wraz z nimi całe ekosystemy takie jak łąki, lasy czy pola uprawne.
Proces glebotwórczy potrzebuje wiele czasu i rozpoczyna się od wietrzenia skał. Woda w zwietrzelinie pozwala rozwijać się najmniej wymagającym organizmom, czyli glonom, bakteriom czy porostom. Ich szczątki dają możliwość rozwoju bardziej skomplikowanym gatunkom. W naturalnych warunkach materia krąży i substancje pozyskiwane z gleby prędzej czy później do niej wracają. Sytuacja ulega zmianie, gdy gleba jest wykorzystywana w sposób rabunkowy, czyli zbierając plony, ale bez oddawania jej związków mineralnych. Długotrwały proces tego rodzaju prowadzi do degradacji gleby.
Czym jest degradacja gleby i jak wygląda w skali światowej?
Degradacja gleby to procesy i zjawiska, które prowadzą do pogorszenia jej jakości za sprawą działalności człowieka lub sił przyrody. Objawia się to obniżeniem żyzności i zasobności gleby, a także utratą terenów rolniczych, co negatywnie wpływa na konkurencyjność regionów i możliwość uzyskiwania pełnych, stabilnych plonów. Szacunki wskazują, że około 25% gleb na świecie straciło swoją naturalną produktywność w znacznym stopniu, a dodatkowe 8% zostało zdegradowanych w stopniu umiarkowanym. Warto jednak pamiętać, że brak jednej, powszechnie akceptowanej definicji degradacji gleby powoduje, że różne źródła podają odmienne dane. Większość dostępnych liczb oparta jest na szacunkach, a nie precyzyjnych badaniach, dlatego najważniejsze jest skupienie się na relacjach między wielkościami, trendach i proporcjach, a nie na samych liczbach.
Degradacja gleby może mieć różne formy:
- względna degradacja oznacza stopniowe przeobrażenie gleby, przy zachowaniu aktywności biologicznej na poziomie zbliżonym do pierwotnego. Może to obejmować zmiany kwasowości gleby z powodu zanieczyszczeń przemysłowych, które negatywnie wpływają na lasy iglaste, ale niekoniecznie zagrażają roślinom uprawnym,
- bezwzględna degradacja to trwałe obniżenie lub całkowite zniszczenie aktywności biologiczno-chemicznej podłoża, prowadzące do naruszenia równowagi jonowej, zakwaszenia i alkalizacji środowiska, wyjałowienia gleby ze składników pokarmowych, zasolenia, zawodnienia, przesuszenia, nadmiernego ubytku próchnicy, zanieczyszczenia składnikami fitotoksycznymi czy zniekształcenia struktury lub rzeźby terenu. Taki stan ma poważne konsekwencje dla rolnictwa i ekosystemów.
Jakie są skutki degradacji gleby?
Degradacja gleby prowadzi do wielu negatywnych konsekwencji dla środowiska naturalnego. Oczywistym następstwem jest spadek żyzności gleb i urodzajności w danym obszarze, obniżenie wartości gleb oraz mniejsza bioróżnorodność. To także negatywny wpływ na rolnictwo, czyli zmniejszony poziom plonów i ich niższa jakość. Wreszcie, konsekwencją degradacji gleb jest również mniejsza konkurencyjność na rynku krajowym i rynkach zagranicznych oraz konieczność ponoszenia dodatkowych nakładów na poprawienie jakości gleby.
